Om in een vertegenwoordigende democratie, zoals we die in het Verlichte Westen kennen, iets voor elkaar te krijgen is een bundeling van stemmen nodig. Groepen kiezers vinden elkaar rond een gedeeld belang of een gezamenlijk idee. Die belangen en ideeën vallen vaak samen met een sociaal-economische of en/of demografische positie.
De concrete verschijningsvorm van zo'n groep kiezers is een politieke partij. Zo geredeneerd moet uit de acties van een partij dus af te leiden zijn welk belang een partij dient of welk idee zij vertegenwoordigt. Laten we dit model eens testen.

In de Verenigde Staten lukt dit heel aardig. De Republican Party vertegenwoordigt de kiezer met (veel) geld die dat het liefst zelf wil houden. Belasting betalen is taboe, de overheid is er alleen om een leger in stand te houden en iedereen die het niet zelf redt kan dood vallen.

De Democratic Party vertegenwoordigt kiezers die de staat meer als een onderlinge waarborgmaatschappij zien. Wie het alleen niet redt, wordt gesteund en om dat mogelijk te maken betaalt iedereen belasting - naar rato van zijn mogelijkheden. Volgens deze kiezers heeft de overheid ook een rol bij het creëren van voorzieningen die niet of niet goed door de markt gerealiseerd kunnen worden, zoals infrastructuur.

Deze twee groepen kiezers zijn niet alleen te onderscheiden in hun opvattingen, ook sociaal-economisch/demografisch zijn het verschillende groepen. De Democratische kiezer heeft niet alleen een opvatting over de rol van de staat, hij is ook degene die daadwerkelijk baat heeft bij een sociaal actieve overheid. Ethnische minderheden, laaggeschoolden, arbeiders, ouderen, zieken, gehandicapten - allemaal stemmen ze Democratic Party. De politieke opvatting en het welbegrepen eigenbelang vallen samen. Daarentegen moet de Republican Party het vooral van de rijken hebben, en van de boze, witte man van middelbare leeftijd, die terug wil naar de jaren vijftig.
Gewapend met deze kennis hadden Obama en Romney vorig jaar helemaal geen verkiezingscampagne hoeven voeren; het publiceren van hun respectievelijke programma's was genoeg geweest. Door de programma's goed te projecteren op kiezersgroepen was vooraf al duidelijk dat Obama niet kon verliezen en Romney niet kon winnen. Wie hier meer over wil weten moet FiveThirtyEight van cijfergoochelaar Nate Silver lezen. In onderstaande aflevering van The Daily Show wordt Silver geïnterviewd door Jon Stewart.

The Daily Show with Jon Stewart
Get More: Daily Show Full Episodes,Political Humor & Satire Blog,The Daily Show on Facebook

In het Verenigd Koninkrijk is er een nagenoeg zelfde situatie. De Conservative Party vertegenwoordigt de rijken en de gegoede middenklasse en voert een 'war on the poor' (hun nieuwste wapen is de 'bedroom tax'); Labour doet zijn best voor hen die het niet zo goed hebben getroffen.
De Liberal Democrats verstoren het beeld van deze fraaie dichotomie enigszins. Vroeger was dit de partij voor de gegoede middenklasse met een sociaal geweten, een groep kiezers die zich vooral rond een politiek idee verenigden. Op dit moment steunen de LibDems echter het repressieve beleid van de Conservatives. Peilingen wijzen uit dat de LibDems hiermee politieke zelfmoord hebben gepleegd.
Maar toch: ook in het Verenigd Koninkrijk vallen belangen en politieke opvattingen grotendeels samen en is er een partij die ze bedient.

Eens kijken of we de Nederlandse politiek volgens dit model kunnen duiden.

De VVD is de club voor mensen met geld. En als je geen geld hebt is dat jouw probleem. Dit is de basis voor hun verkiezingsprogramma en het beleid van het huidige kabinet. Knap van de VVD is overigens hoe ze dit politiek programma weten te vermommen als 'landsbelang', als in: 'In het belang van het land moet het huishoudboekje van de staat op orde worden gebracht.' Lees: we verlagen de uitkeringen en verzwaren de lasten voor de lagere inkomens omdat de staat onze koophuizen moet blijven subsidiëren. (En dit staat nog los van het feit dat een staat geen 'huishoudboekje' heeft dat op op orde gebracht moet worden, zie alhier.) De VVD is een belangenpartij vermomd als ideeënpartij.
Ook de SP past in het model: zij behartigt de belangen van laaggeschoolden en laagbetaalden. Volstrekt helder, en in deze tijden van crisis een garantie voor zetelgroei.
Zelfs de ondergang van het CDA laat zich volgens dit model verklaren: de kiezersgroep van het CDA is vooral demografisch bepaald en omdat de christenstemmer als belangengroep nagenoeg verdwenen is (en de christenstemmer die een ideële stem uitbrengt bij ChristenUnie en SGP terecht kan) is het einde van het CDA in zicht.
Geert Wilders gebruikt het model als marketinginstrument. Zijn primaire politieke doel is het bestrijden van de islam en in eerste instantie probeerde hij daarvoor met een programma van 'law and order' en repressie sympathiserende VVD-stemmers te winnen. Dat leverde echter niet genoeg op. Hij realiseerde zich vervolgens dat anti-islamgevoelens vooral bij sociaal-economisch minder bevoordeelde groepen leven en dus schreef hij op voor hen het betreffende deel van het verkiezingsprogramma van de SP over. Het leverde hem overigens niet veel op.
50Plus is de demografisch bepaalde belangenpartij bij uitstek en de Partij voor de Dieren de pure ideeënpartij.
GroenLinks verkeert volgens het model in een kansrijke positie. GroenLinks vertegenwoordigt niet een sociaal-economisch of demografisch gemarkeerde belangengroep, maar een groep kiezers die zich schaart rond de idee van een sociaal rechtvaardige samenleving, met respect voor individuele vrijheden. In het rijke en egalitaire Nederland is dit een vrij grote groep. Het 'groene' deel van het programma van GroenLinks vertegenwoordigt meer een idee dan een belang. Hoewel iedereen belang heeft bij een schone planeet, wordt dat nog niet altijd zo gezien.

D66 onttrekt zich enigszins aan het model. Wat het behartigen van belangen van sociaal-economisch of demografisch bepaalde groepen betreft, onderscheidt D66 zich in niets van de VVD. Op staatsrechtelijk en maatschappelijk gebied zijn de ideeën verdwenen. Het electorale succes van D66 laat zich dan ook alleen verklaren door de welsprekendheid van Alexander Pechtold en zijn (overigens te prijzen) stellingname tegen Geert Wilders en zijn islamofobie.

En dan PvdA. De PvdA vertegenwoordigt geen belangengroep meer en heeft letterlijk geen idee. Het verheffen van de arbeidersklasse is gelukt en daar is niets voor in de plaats gekomen. De SP heeft de positie als vertegenwoordiger van de nieuwe onderklasse overgenomen. (Overigens niet alleen in de politiek: ook de vakbonden zijn door SP overgenomen, een strategische meesterzet.)
Wim Kok zei het al: de 'ideologische veren moeten worden afgeschud'. Dat is gelukt. De PvdA vertegenwoordigt niemand en staat nergens meer voor.
Diederik Samsom gaf afgelopen donderdag een interview in EenVandaag, naar aanleiding van cijfers die lieten zien dat het kabinet Rutte/Asscher op geen enkele manier op een mandaat van de kiezers mag rekenen. Het was buitengewoon pijnlijk om te merken dat hij geen enkel idee heeft over hoe Nederland eruit moet zien, hoe hij dat wil bereiken en hoe hij daarbij de belangen van zijn kiezers wil realiseren. Ontluisterend.